Türkiye’de Gündoğumu, kitap

James L. Barton 1800’lü yıllardan başlayarak Osmanlı topraklarındaki misyonerlik faaliyetlerini isim bölge tarih vererek özetlemiş.
Çöküş dönemindeki Osmanlı topraklarında eğitim sistemi, sağlık alt yapısı çok zayıf.  Teba’yı oluşturan etnik dini toplulukların liderleri Padişah ve saray ile anlaşma içinde…  Ve halk sefalet içinde, vergiler altında ezilmekte.

Yalnızca Tanrı ve kitap adına (!) çalışan Amerikalı evangelist misyonerler bu ortamda faaliyetlerine başlıyorlar. Hepsi iyi eğitimli ve sistem ile çatışmadan öncelikle Hristiyan cemaat arasında başlıyor.  Yerleşik kilise (gerek Ortodoks gerekse Gregoryen) bunları tehdit olarak algılayıp dışlasa da özellikle Ermeni Cemaati içinde etkili oluyorlar.  Beyrut, Merzifon, Harput, İzmir, İstanbul ve daha bir çok şehirde okullarda kurup o ana dek İncil’i okumakta aciz rahiplere alternatif oluşturuyorlar. Malta’da (!) bulunan matbaada Ermeni Türkçesi başta olmak üzere İncil’i basım dağıtıyorlar.  Daha sonra bu matbaa Osmanlı topraklarına geliyor!

Aşağıdaki isimleri wikipedia ve diğer kaynaklardan araştırmanızı tavsiye ederim.
William Goodell
American Board of Commissioners for Foreign MissionsAmerican B

Bu misyonerleri organize eden American Board isimli kurum.  Çok ciddi evangelist organizasyon.  Kitapta açıkça Amerika ile dost bir sistem ve ticari yapı oluşturmayı da “aydınlanmanın” parçası olarak ifade etmişler.

Kitabın içinde yerler, isimler ve tarihler biraz karışık gibi görünebilir.  Kitaptaki isimleri internet üzerinden araştırmanız durumunda fotoğraf daha da netleşiyor.

Başta da yazdım, toplum geri kalmış ve cehalet içinde.  Saray reformları yapamamış ve bu durumdan fayda sağlayan farklı iç ve dış güç odakları ile ittifaklar kurmuş ve günü kurtararak devam etmiş.  Misyonerlik faaliyetleri için çok verimli bir ortam oluşmuş.

Makedonya’daki huzursuzluk ve bunun sonucu ilan edilen anayasa ve özgürlük ortamı Sultan Abdülhamit’in son yıllarını da kısaca kitabın sonunda okuyoruz.  Unutulmaması gereken bu bir tarih kitabı veya bir döneme ışık tutmaya çalışan kaynak değil.  Misyonerlik faaliyetlerini net özetleyen bir kitap.

Kitabın tercümesi biraz yorsa da hızlı okunuyor ve isimler hakkında açık kaynaklara bakınca durum netleşiyor.

Yorumu kitaptan kısa bir alıntı ile bitirelim;
“Bizim faaliyetlerimiz hakkında ne kadar az şey söylenir ve bilinirse o kadar iyi olur.  Bu ülkelerde sessiz, zararsız, rahatsız etmeyen yolla pek çok şey yapılabilir, ancak bir fırtına da hiçbir şey yapılamaz.” William Goodell